Diwrnod ym Mywyd Gofaint Y Sir:
Morgan Thomas,
Gofaint Pedoli a Ffariar Cofrestredig yn byw a gweithio yng Ngefail Glandulas ym Mhlwyf Llanafanfawr, gogledd Sir Frycheiniog. Diwrnod yn 1891.

Beulah Forge
Tradesmen banding cartwheels, 1912
Right to left: Morgan Thomas, farrier
and master blacksmith; Edward Price,
master carpenter, wheelwright, and
undertaker; James Owen Mathias,
farrier and blacksmith (contributor's father).

Ellis Mathias

Trodd Morgan yn anfoddog yn ei wely, gyda swn carnau ceffylau ar y ffordd o Droedrhiwdalar Crossroads i'r Gefail yng Nglandulas yn tarfu ar ei gwsg. Roedd y wawr newydd dorri oddeutu 5.30 am. Roedd yn gwybod ar unwaith bod ceffylau yn dod i'w efail i gael eu pedoli ac mai Mr Williams o Gwmfadog fyddai'n dod â thîm o geffylau gwedd i gael pedolau newydd. Roedd yn amser cynhaeaf a Williams eisiau diwrnodau llawn o waith allan o'i weithiwr fferm, ac roedd eisiau bod yn ôl yn y fferm ychydig ar ôl 7.30, gan felly sicrhau diwrnod llawn o waith gan ei weithwyr. Cododd Morgan allan o'i wely gan gymryd bowlenaid sydyn o lymru a chroesi'r ffordd i fynd i'r efail. Agorodd y drws a chynnau tân yn yr efail gan wneud pedolau i'r ceffylau. Wedi gwneud hyn, dechreuodd naddu'r carnau a'u paratoi ar gyfer y pedolau gan osod y bedol boeth ar y garn a'u gwasgu yno er mwyn iddynt ffitio. Roedd yr aer yn llawn o fwg chwerw ac ar ôl addasu lleoliad y bedol a bodloni ei bod yn ffitio, dechreuodd hoelio'r bedol ar y garn a thacluso'r garn orffenedig. Edrychodd i mewn i'r siop a gweld Mr Williams yn cysgu'n drwm ar y fainc waith. Nid oedd codi mor gynnar yn y bore yn mynd i'w amddifadu yntau o'i gwsg.

Pan gyflawnwyd y dasg hon, aeth Morgan i nôl ei fuwch yn y beudy i'w godro ar gyfer llaeth i'r cartref ac i'w gymysgu â'r blawd haidd i'r mochyn yr oedd yn ei besgi i ddarparu cig ar gyfer y gaeaf. Ar ôl cael ei frecwast, aeth yn ôl i'r efail lle'r oedd dyn yn disgwyl am wneud addasiadau i lafn y bladur newydd a brynodd. Roedd y llafnau hyn a oedd yn cael eu gwneuthuro gan gwmni 'Isaac Nash' yn cael eu gwneud hyd at batrwm safonol. Roedd gan wahanol ardaloedd wahanol fathau o 'handlenni pren ar gyfer y cryman ac roedd angen addasu bôn y llafn ychydig ar gyfer gwahanol fathau o grymanau. Am fwy o wybodaeth, ewch i weld http://www.scythesupply.com/snaths.html.

Blacksmith in Radnorshire
Gefail 'Stansbatch', Sir Faesyfed, 1930
Amgueddfa Sir Faesyfed

Roedd ceffyl arall i gael pedolau newydd a chadwyn i'w hatgyweirio wedi hynny trwy greu dolen newydd a'i asio i mewn i'r gadwyn wedi'i dryllio. Roedd angen gwneud tân yn y grât a dechreuodd wneud hyn ond cyrhaeddodd ceffyl arall i gael eu pedoli. Erbyn hyn roedd yn amser cinio felly cafodd egwyl fer i fwyta'i ginio a baratowyd gan ei wraig Bessy. Tra'n bwyta, eisteddodd Kitty, ei ferch fach dwy flwydd oed, ar ei lin a bwydodd hithau hefyd. Aeth yn ôl i'r gwaith gyda dau geffyl i gael pedolau newydd ac yna treuliodd ychydig amser yn gweithio wrth y grât. Wedi hynny, edrychodd ar yr aradr rhydd y bu wrthi'n ei gwneud. Roedd yn dipyn o dasg i wneud i'r aradr droi y cwysi'n gywir.

Mae gwraig yn galw heibio'r drws i godi heyrn tân y bu'n eu gwneud . .. roeddynt yn cynnwys prociwr, gefeiliau, rhaw dân a dwy gleten ar gyfer ei blwch haearn. Roedd y gefeiliau yn waith cain oedd oddeutu dwy lathen o hyd gyda cholfach anghyffredin ar y cymal rhwng y ddwy goes. Roedd yn enwog am ei ddawn wrth wneud y rhain, ac roedd cryn alw amdanynt fel anrhegion priodas. Mae'n cymryd egwyl arall am ei de gan gofleidio ei annwyl Kitty. Wedi hynny, mae'n gwneud ychydig o waith o amgylch y ty a'r ardd cyn mynd yn ôl i'r efail. Erbyn hyn, mae'n amser gwneud pedolau i geffylau y mae'n disgwyl eu pedoli yn ystod yr ychydig ddyddiau nesaf. Tua 7.30, cyrhaedda ychydig o ddynion, fel y gallant gael ychydig o fanion wedi'u gwneud ar frys ar gyfer y diwrnod nesaf. Mae gan un dyn gwlltwr i'w baratoi. Cyllell fawr yw hon sy'n cael ei gosod ar yr aradr er mwyn torri'r tir o flaen y swch aradr fel y gellir ffurfio'r cwys. Roedd hyn yn dasg drom ac roedd gofyn cael cymorth Curwr, dyn sy'n defnyddio gordd i wastadu'r haearn. Roedd bechgyn y ffermydd yn mwynhau hyn er mwyn cael arddangos eu nerth, ond nid oedd pob un yn gallu defnyddio'r ordd yn gywir. Byddai hyn yn gwylltio Morgan a byddai'n rhaid iddynt drosglwyddo'r ordd i gurwr mwy profiadol. Wedi hynny, mae Morgan yn mynd i'r ty am swper, ond nid yw'r cyfan wedi'i wneud. Mae mwy o bobl yn galw heibio gyda gwaith am yfory.

Nid yw diwrnod Morgan drosodd eto - mae'n newid ei ddillad ac yn ymolchi i gael gwared â'r parddu a chwys ar ei gorff. Bydd yn mynd allan wedyn i harneisio'r ferlen cyn ei marchogaeth i Lanfair-ym-Muallt i ymarfer gyda Chôr Meibion Llew Buallt am 10pm. Maent yn mynd i gystadlu yn yr Eisteddfod Genedlaethol yng Ngogledd Cymru - digwyddiad y buont yn fuddugoliaethus ynddi, Mae'r daith i Lanfair-ym-Muallt ac yn ôl tua 16 milltir ac mae'n cyrraedd adref oddeutu 2am. Diwrnod llawn yn ôl unrhyw safonau.

Toiling, rejoicing, sorrowing,
Onward through life he goes;
Each morning sees some task begin,
Each evening sees it close;
Something attempted, something done,
Has earned a night's repose.

Thanks, thanks to thee, my worthy friend,
For the lesson thou has taught!
Thus at the flaming forge of life
Our fortunes must be wrought;
Thus on its sounding anvil shaped
Each burning deed and thought.

Longfellow

Cyfrannwr: Ellis Mathias
Morgan Thomas, ganed. 6/1/1862 bu farw. Mai 1948, oedd taid y cyfrannwr.