Bywyd yn y Cartref

Diwrnod golchi

Titan Soap
Hysbyseb am sebon 'Titan'
o 'Heywood's Guide to Llandrindod Wells'
Archifau Sir Powys

Roedd diwrnod golchi yn ddiwrnod mawr yng nghartrefi Oes Fictoria. Oherwydd y gwaith caled, nid oedd yn digwydd yn aml, tua unwaith y mis fel rheol. Y lleiaf aml oedd y golchi, y mwyaf cefnog y gallai'r teulu hawlio bod, gan fod ganddynt ddigon o ddillad tan y diwrnod golchi nesaf.

Byddai gan dai gwledig mawr olchdy wedi'i adeiladu'n arbennig, syniad oedd yn cael ei efelychu mewn tai a ffermdai mwy. Byddai'n rhaid i dai llai fodloni ar ddefnyddio'r gegin neu'r buarth i wneud hyn. Cyn bod dwr yn dod i'r tai, byddai'n rhaid ei gludo'n bell ambell waith. Roedd rhai'n ceisio storio dwr glaw, a gallai cymunedau gwledig ddefnyddio'r nant i olchi.

Cynyddodd y defnydd o sebon i olchi trwy gydol ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg, wedi i'r dreth ar sebon gael ei diddymu yn 1853. Roedd dros stôn (16 pwys) o sebon yn cael ei ddefnyddio y pen yn 1891. Hefyd, byddai canyddion a lliw glas eu defnyddio gyda dillad gwyn. Defnyddiwyd starts gyda lleiniau, ffedogau a choleri, a byddai hyn yn cael ei ystyried yn sgil arbenigol.

Sunlight Soap
Hysbyseb Sebon 'Sunlight' o 'Heywood's Guide'
Archifau Sir Powys


Câi'r dillad eu golchi mewn tybiau neu fwcedi mawr. Pren oeddent fel rheol, er bod rhai metel yn dod yn fwy cyffredin. Roedd y gwaith golchi'n cael ei wneud â 'doli' -- polyn gydag un pen â siâp côn neu fel stôl deircoes fechan. Câi hwn ei ddefnyddio i droi'r dillad yn y dwr berwedig. Roedd byrddau golchi hefyd yn dod yn fwy poblogaidd, gan gael eu defnyddio â thwb lletach, siâp bath; roeddynt yn haws ac yn gynt i'w defnyddio na'r hen ddoli. Byddai pobl yn rhwbio sebon ar y dillad i gael gwared â staeniau. Er bod rhai yn bodoli yn 1891, nid oedd peiriannau golchi yn boblogaidd, ac roeddynnt yn ddrud i'w prynu a'u defnyddio.

Peiriant golchi 'Vowel',
Peiriant golchi 'Vowel',
o The Art and Practice of Laundry Work,
M C Rankin, Blackie & Son, Llundain, 1912
Pris y peiriant arbennig hwn oedd £3.
Casgliad Margaret Reid

Doli, peg a thwb
Doli twb a pheg, o The Art and Practice of Laundry Work
Casgliad Margaret Reid

Roedd y broses o olchi'n cymryd diwrnod cyfan bron, a roedd yn rhaid cychwyn yn gynnar er mwyn sychu'r dillad. Roedd yn arferol i sychu dillad ar wrychoedd neu hyd yn oed mewn caeau lle'r oedd y gwair wedi'i dorri, neu ar hors dillad a lein yn y ty mewn tywydd gwlyb.

Rheilen sychu
Rheilen sychu,
o The Art and Practice of Laundry Work
Casgliad Margaret Reid

Wedi i'r dillad gael eu golchi a'u rinsio, byddent yn cael eu gwasgu i gael gwared o unrhyw ddwr, a'u hongian i sychu. Wedi iddynt sychu, byddai dillad a dillad gwely'n cael eu manglo i'w gwneud yn llyfn, yn lle eu smwddio ambell waith. Defnyddid y Mangl hefyd i wasgu dwr o'r dillad. Roedd mwy a mwy yn berchen ar fangl wrth iddynt ddod yn llai ac yn rhatach.

Peiriannau Golchdy a Llaethdy Bradford
Hysbyseb ar gyfer Peiriannau Golchdy a Llaethdy Cymeradwy Bradford,
o 'Heywood's Guide to Llandrindod Wells'
Archifau Sir Powys


Peiriant gwasgu a manglo T.B
Peiriant Gwasgu a Manglo 'T.B.',
o The Art and Practice of Laundry Work
Casgliad Margaret Reid

Yna, byddai'r dillad yn cael eu smwddio. Gellid cael haearnau o wahanol bwysau, ond nid oeddynt yn cadw'u gwres yn hir. Roedd haearnau i'w cael mewn meintiau a phwysau gwahanol, ar gyfer gwahanol danwydd a thasgau smwddio.

Haearn fflat
Haearn Smwddio fflat
o'r 19eg ganrif
Amgueddfa Sir Faesyfed

Haearn Smwddio fflat
Haearn Smwddio fflat gyda
llun addurniadol o ddau gariad
Amgueddfa Powyslamd a Chanolfan Camlas Sir Drefaldwyn


Yna, byddai'r dillad yn cael eu gadael i'w crasu.

Gan fod golchi'n broses mor llafurus, roedd yn darparu gwaith ar gyfer gwragedd a fyddai'n fodlon gwneud y gwaith am dâl.